အပိုင်း ၃။ နိုင်ငံရေး လုပ်ငန်းစဉ်တွင် လွတ်လပ်စွာ ပါဝင်ခွင့်။
၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေသည် နိုင်ငံသားများအား လျှို့ဝှက်မဲပေးရွေးချယ်မှုမှတစ်ဆင့် မိမိတို့ အစိုးရကို အချုပ်အခြာအာဏာမရှိသောနည်းဖြင့် ရွေးချယ်ခွင့် ရရှိစေခဲ့ပါတယ်။ ၂၀၂၁ ခုနှစ်တွင် တပ်မတော်က ဒီမိုကရေစီနည်းကျ ရွေးကောက်ခံပါလီမန်ကို ဖြုတ်ချခဲ့ပြီး၊ ပြည်ထောင်စု ရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင် (UEC) အဖွဲ့ဝင်များကို ဖြုတ်ချခဲ့ကာ သူတို့အား စစ်အစိုးရ သစ္စာခံများနှင့် အစားထိုးကာ ဖြုတ်ချခံရသော UEC ဥက္ကဋ္ဌ နေရာတွင်အစားထိုးရန် တပ်မတော်မှ ဗိုလ်ချုပ်ဟောင်းတစ်ဦးကို ခန့်အပ်ခဲ့ပါတယ်။
စစ်အစိုးရဟာ တိုင်းပြည်ရဲ့ အာဏာသိမ်းမှုမတိုင်မီ နိုင်ငံရေးကိစ္ဆများ တွင် တက်ကြွစွာ ပါဝင်လှုပ်ရှားနေသောအဖွဲ့များနှင့် လူပုဂ္ဂိုလ်များကို ဖမ်းဆီးအရေးယူရန် အကြမ်းဖက်ဝါဒကို ဆန့်ကျင်တဲ့ ဥပဒေများကို အသုံးပြုခဲ့ပါတယ်။ NUG၊ ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော် ကိုယ်စားပြုကော်မတီနှင့် PDF အဖွဲ့များကို ဥပဒေမဲ့ အကြမ်းဖက်အဖွဲ့များအဖြစ် စစ်အစိုးရက ဆက်လက် သတ်မှတ်ခဲ့ပါတယ်။ ဥပဒေအရ၊ အဆိုပါအဖွဲ့များနှင့် ပတ်သက်သူ ဘယ်သူမဆို ယခုနှစ် နှစ်ကုန်အထိ ရုံးတင်စစ်ဆေးခြင်း မခံရသော်လည်း ထောင်ဒဏ် ၁၀ နှစ်အထိ ကျခံရနိုင်ပါတယ်။
ရွေးကောက်ပွဲနှင့် နိုင်ငံရေးပါဝင်မှုပတ်သက်မှုများ။
မကြာသေးမီက ရွေးကောက်ပွဲများ- ဖွဲ့စည်းပုံဆိုင်ရာ ချို့ယွင်းချက်များရှိသော်လည်း ၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲသည်ယေဘုယျအားဖြင့် လူထုဆန္ဒကို ထင်ဟပ်စေခဲ့တယ်လို့ အကဲခတ်များက ယူဆကြပါတယ်။အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် (NLD) က ပြည်နယ်၊ ဒေသကြီးနှင့် ပြည်ထောင်စု အဆင့်ရှိ မဲဆန္ဒနယ် ၁,၁၅၀ ခုအနက် ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော် အနိုင်ရခဲ့ပြီး၊ အမျိုးသားလွှတ်တော်နေရာ ၄၇၆ ခုအနက် ၃၉၆ နေရာကို အနိုင်ရခဲ့ပါတယ်။
နိုင်ငံရေးပါတီများနှင့် နိုင်ငံရေးပါဝင်မှု- နိုင်ငံရေး ပါတီများဟာ စစ်အစိုးရရဲ့ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုများနှင့် ရွေးကောက်ပွဲတွင် ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင်ခွင့်ကို တားမြစ်ရန် ခြိမ်းခြောက်မှုများကြားတွင် နိုင်ငံရေးနေရာများ ကျဉ်းမြောင်းခြင်းများနှင့် ရင်ဆိုင်နေကြရပါတယ်။ တပ်မတော်နှင့် ပတ်သက်မှုမရှိသော နိုင်ငံရေးပါတီများဟာ ငြိမ်းချမ်းစွာ စုဝေးဆန္ဒပြခွင့်ကို ငြင်းပယ်ခံခဲ့ရပါတယ်။ ထို့အပြင် စစ်အစိုးရဟာ ဒီမိုကရေစီ နိုင်ငံရေး ပါတီများနှင့် သူတို့ရဲ့ ခေါင်းဆောင်များ အထူးသဖြင့် NLD ကို နိုင်ငံရေးအရ လှုံ့ဆော်တဲ့ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့ပါတယ်။ မေလ ၃ ရက်နေ့တွင် စစ်အစိုးရက ခန့်အပ်ထားသော UEC သည် လူ့ဘောင်သစ် ဒီမိုကရေစီပါတီသစ်ရဲ့ ဘဏ္ဍာရေးမှတ်တမ်းများကို စစ်ဆေးရန်မပေးပို့သောကြောင့် တစ်နှစ်တာရပ်ဆိုင်းခြင်းကို ကြေငြာခဲ့ပါတယ်။
သြဂုတ်လ ၁၁ ရက်နေ့တွင် UEC သည် နိုင်ငံခြားအဖွဲ့အစည်းများနှင့် တသီးပုဂ္ဂလများ တွေ့ဆုံခြင်းမပြုမီ နိုင်ငံရေးပါတီများ အတည်ပြုချက်ရယူရန် လိုအပ်ကြောင်း သတိပေးချက် ထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။ နိုင်ငံခြားအစိုးရ (သို့) လူပုဂ္ဂိုလ်၊ ဘာသာရေးအသင်းအဖွဲ့ (သို့) အခြားအသင်းအဖွဲ့ထံမှ ငွေကြေး၊ ပစ္စည်း (သို့) အခြားအကူအညီများကို တိုက်ရိုက် (သို့) သွယ်ဝိုက်ပြီး လက်ခံရရှိပြီး အသုံးစရိတ်သုံးစွဲပါက ပါတီမှတ်ပုံတင်ခြင်းအား ရုတ်သိမ်းရန် ခွင့်ပြုတဲ့ ဥပဒေဆိုင်ရာ ပြဋ္ဌာန်းချက်အမျိုးမျိုးကို ကိုးကားဖော်ပြထားပါတယ်။ သြဂုတ်လ ၂၃ ရက်နေ့တွင် UECဟာ နိုင်ငံရေး ပါတီဝင်တစ်ဦးနှင့် တွေ့ဆုံလိုပါက စစ်အစိုးရရဲ့ နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီးဌာနသို့ သက်ဆိုင်ရာ သံရုံးများမှတစ်ဆင့် ပြည်ပအဖွဲ့အစည်းများနှင့် လူပုဂ္ဂိုလ်များထံ အစီရင်ခံတင်ပြရန် လိုအပ်ကြောင်း ဩဂုတ်လ ၂၃ ရက်က သတိပေးချက် ထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။ နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီးဌာနက တဆက်တည်း ညွှန်ကြားချက် ထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။
အမျိုးသမီးများနှင့် လူနည်းစုအုပ်စုများရဲ့ ပါဝင်မှု - နိုင်ငံရေး လုပ်ငန်းစဉ်တွင် အမျိုးသမီးများ ပါဝင်မှုကို ဥပဒေများက ကန့်သတ်ထားခြင်း မရှိတဲ့အပြင် 2020 ရွေးကောက်ပွဲတွင် မဲဆန္ဒရှင်များနှင့် ကိုယ်စားလှယ်လောင်းများအဖြစ် ပါဝင်ခဲ့ကြပါတယ်။ တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုအုပ်စုများစွာရဲ့ နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့်ကို ကန့်သတ်ထားသောဥပဒေများ (ပုဒ်မ 2.g.၊ နိုင်ငံမဲ့လူမျိုးများကိုကြည့်ပါ) သည်လည်း နိုင်ငံရေးဘဝတွင် ပါဝင်ရန် သူတို့ရဲ့အခွင့်အရေးများကို ကန့်သတ်ထားပါတယ်။ စစ်အာဏာသိမ်းမှုမတိုင်မီ အစိုးရလက်ထက်တွင် သမိုင်းဝင် အပယ်ခံလူနည်းစုများနှင့် လူနည်းစုအုပ်စုများမှ အမျိုးသမီးများနှင့် အဖွဲ့ဝင်များ နည်းပါးခဲ့ပါတယ်။
2020 ခုနှစ် အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲတွင် အမျိုးသမီး 194 ဦးကို လွှတ်တော်တွင် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခဲ့ပါတယ်။