အပိုင်း ၆။ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုနှင့် လူမှုရေးဆိုင်ရာ စော်ကားမှုများ။
အမျိုးသမီး
မုဒိမ်းမှုနှင့် အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှု- အမျိုးသမီးများနှင့် အမျိုးသားများကို မုဒိမ်းမှုမှာ တရားမဝင်သော်လည်း သိသာထင်ရှားသော ပြဿနာတစ်ခုအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေကာ ဥပဒေကို ထိထိရောက်ရောက် ပြဋ္ဌာန်းနိုင်ခြင်း မရှိပါ။ အိမ်ထောင်ပြင်ပ အမျိုးသမီးတစ်ဦးအား မုဒိမ်းမှုကျူးလွန်ပါက အမြင့်ဆုံး ထောင်ဒဏ် အနှစ် ၂၀ ချမှတ်နိုင်ပါတယ်။ ဇနီးသည်သည် တရားဝင်လက်ထပ်ရမယ့် အသက်ထက်ငယ်တဲ့ (လူမျိုး၊ ဘာသာအလိုက် ကွဲပြားနိုင်ပါတယ်) မှလွဲပြီး မုဒိမ်းမှုကျူးလွန်ခြင်းဟာ ပြစ်မှုမဟုတ်ပါ။ ပြစ်ဒဏ်မှာ အများဆုံး ထောင်ဒဏ် နှစ်နှစ်ဖြစ်ပါတယ်။ ဥပဒေဟာ အခြားသူတစ်ဦးကို ကိုယ်ထိလက်ရောက်ကျူးလွန်ခြင်းအား တားမြစ်ထားသော်လည်း အိမ်ထောင်ရေးတွင် တရားဝင်အသက်ထက် ငယ်သေးပါက ဇနီးသည်က အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှု (သို့) အိမ်ထောင်ရေးဖောက်ပြန်မှုကို ဆန့်ကျင်တဲ့ဥပဒေများ အတိအကျမရှိပါ။ ထပ်နေခြင်းနှင့် တစ်ခါတစ်ရံတွင် ဆန့်ကျင်ဘက်တရားဥပဒေ ပြဋ္ဌာန်းချက်များဟာ ထိုကန့်သတ်ကာကွယ်မှုများကို အကောင်အထည်ဖော်ရာတွင် ရှုပ်ထွေးစေပါတယ်။
အိမ်ထောင်ဖက်အလွဲသုံးစားမှု အပါအဝင် အမျိုးသမီးများအပေါ် အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုဟာ ကြီးမားသောပြဿနာတစ်ခုအဖြစ် ဆက်လက်ရှိနေဆဲဖြစ်ပါတယ်။ မိသားစုအတွင်း အလွဲသုံးစားမှုမှာ ပျံ့နှံ့နေပြီး လူမှုရေးအရ လက်ခံနိုင်ဖွယ်ရှိပါတယ်။ အိမ်ထောင်ဖက်အလွဲသုံးစားမှု (သို့) အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုများဟာ အစိုးရက ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် စာရင်းအင်းများကို မထိန်းသိမ်းထားသောကြောင့် အစိုးရက အမှုတွဲများကို မှတ်တမ်းတင်ရန် ကြိုးပမ်းသော်လည်း၊ အစီရင်ခံတင်ပြရန် ကြိုးပမ်းသော်လည်း၊ အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူမှာ ပုံမှန်အားဖြင့် အစီရင်ခံခြင်းမရှိသောကြောင့် တိုင်းတာရန်ခက်ခဲပါတယ်။
လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ နှောင့်ယှက်ခြင်း- ဥပဒေအရ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ နှောင့်ယှက်မှုကို တားမြစ်ထားပြီး နှောင့်ယှက်မှုတွင် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထိတွေ့ဆက်ဆံပါက အမြင့်ဆုံး ထောင်ဒဏ် နှစ်နှစ်အထိ ချမှတ်နိုင်ပါတယ်။ နှောင့်ယှက်ခြင်းသည် ငွေဒဏ် (သို့) ထောင်ဒဏ် တစ်နှစ်အထိ ချမှတ်နိုင်ပါတယ်။ ပြဿနာအဖြစ်များတဲ့ အချက်အလက်များကို စစ်အစိုးရက အစီရင်ခံခြင်းမပြုဘဲ ထိုရာဇ၀တ်မှုအများအပြားကို အစီရင်ခံခြင်းမရှိပါ။ NGO များရဲ့ စစ်အစိုးရရဲ့ စုံစမ်းစစ်ဆေးရေးမှူးများသည် အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူများကို သတိမပြုမိကြဘဲ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုများ (သို့) တရားစွဲဆိုမှုများ ပြုလုပ်လေ့ရှိကြောင်း NGO များက ဖော်ပြပါတယ်။
မျိုးပွားမှုအခွင့်အရေး- အစိုးရအာဏာပိုင်များဘက်မှ အတင်းအကျပ် ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချခြင်း (သို့) အလိုအလျောက် ပိုးသတ်ခြင်းဆိုင်ရာ အစီရင်ခံစာများ မရှိပါ။ သမ္မတ (သို့) အမျိုးသားအစိုးရသည် လူဦးရေ၊ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှုနှုန်း၊ သဘာဝအရင်းအမြစ်များ၊ ကလေးမွေးဖွားနှုန်းနှင့် အစားအစာရရှိနိုင်မှု စတဲ့အချက်များအပေါ် အခြေခံပြီး ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုအတွက် "အထူးဒေသများ" ကို သတ်မှတ်ပေးမည်ဆိုပါက ထိုဥပဒေသဟာ အစိုးရအား အတင်းအကြပ်မွေးဖွားမှုနှုန်းထားသတ်မှတ်ချက်များကို ပြဌာန်းနိုင်စေမည်ဖြစ်ပါတယ်။ ထိုကဲ့သို့ အထူးဒေသများတွင် အစိုးရဟာ သားဆက်ခြားခြင်းဆိုင်ရာ စည်းမျဉ်းများ ချမှတ်ခြင်းအပါအဝင် လုပ်ငန်းအမျိုးမျိုးကို လုပ်ဆောင်ရန် အထူးကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုအဖွဲ့အစည်းများကို ဖန်တီးနိုင်ပါတယ်။ အစိုးရက ဒီလို အထူးဒေသတွေကို မသတ်မှတ်ထားပါ။
ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် အိမ်ထောင်စုစာရင်း စာရွက်စာတမ်းပါရှိတဲ့ ရိုဟင်ဂျာအချို့ဟာ ဥပဒေအရ ရှောင်တိမ်းနေသော်လည်း ရိုဟင်ဂျာမိသားစုများကို ကလေးနှစ်ဦးထက်ပိုပြီး မမွေးရန် ဒေသအာဏာပိုင်များက တားမြစ်ထားပါတယ်။
ဥပဒေသည် လူတစ်ဦးချင်းစီရဲ့ မျိုးပွားမှုဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးကို စီမံခန့်ခွဲပိုင်ခွင့်ကို ကန့်သတ်ထားပါတယ်။ အရေးပေါ်သန္ဓေတားဆေးများအပါအဝင် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာအကြမ်းဖက်မှုမှ အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူများအတွက် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် မျိုးပွားမှုဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးဝန်ဆောင်မှုများကို အများပြည်သူနှင့်ပုဂ္ဂလိကအဆောက်အအုံများမှတစ်ဆင့် ရရှိခြင်းမှာ အလွန်အကန့်အသတ်ရှိပြီး အာဏာသိမ်းပြီးနောက် ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးစနစ်ပြိုကွဲခြင်းကြောင့် ပိုမိုဆိုးရွားလာခဲ့ပါတယ်။ အာဏာသိမ်းပြီးနောက် ရန်ကုန်တိုင်းတွင် ခံတွင်းသန္ဓေတားဆေးများ သိသိသာသာ တိုးလာတယ်လို့ Population Services International မှ စက်တင်ဘာလ အစီရင်ခံစာများတွင် ဖော်ပြခဲ့ပေမယ့်လည်း ကျေးလက်ဒေသများတွင် မိသားစုစီမံကိန်းရယူရန် အကန့်အသတ်ရှိပါတယ်။ ပဋိပက္ခဒဏ်ခံရသော ဒေသများရှိ စီးပွားရေးကျပ်တည်းမှုနှင့် လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ စိုးရိမ်မှုများဟာလည်း မိသားစုစီမံကိန်းကို ဝင်ရောက်ခွင့် ကန့်သတ်ထားပါတယ်။
လူမှုဝန်ထမ်းဦးစီးဌာနဟာ gemder based အကြမ်းဖက်မှုဝန်ဆောင်မှုများကို COVID-19 ကန့်သတ်ချက်များနှင့် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် အွန်လိုင်းသင်တန်းအတွက် ပလက်ဖောင်းများချဲ့ထွင်ခြင်းများပြုလုပ်ခဲ့ပါတယ်။
2017 ခုနှစ်တွင် ကုလသမဂ္ဂရဲ့ ခန့်မှန်းချက်အရ တနိုင်ငံလုံးတွင် မိခင်သေဆုံးမှုနှုန်းဟာ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှု 100,000 လျှင် 250 ဦး သေဆုံးခဲ့ပါတယ်။ မကြာသေးမီကဖြစ်ခဲ့တဲ့ ယုံကြည်စိတ်ချရတဲ့ ဒေတာကို မရရှိနိုင်ပါ။ 2017 ခုနှစ် အမျိုးသား မိခင်သေဆုံးမှု စောင့်ကြည့်ရေးနှင့် တုံ့ပြန်ရေး အစီရင်ခံစာတွင် မိခင်သေဆုံးမှု အချိုးဟာ ရှမ်းပြည်နယ်၊ ချင်းပြည်နယ်နှင့် ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးတို့တွင် အများဆုံးဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါတယ်။ ရိုဟင်ဂျာများကြား လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ သွားလာခွင့်နှင့် သွားလာရေး ကန့်သတ်ချက်များဟာ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှု ဝန်ဆောင်မှုများသို့ ဝင်ရောက်ခွင့်ကို ကန့်သတ်ထားပြီး ရခိုင်ပြည်နယ်ရှိ မိခင်သေဆုံးမှုနှုန်းသည် တစ်နိုင်ငံလုံး ပျမ်းမျှထက် ပိုမိုမြင့်မားနေကြောင်း NGO များက တစ်နှစ်ပတ်လုံး ပုံမှန် အစီရင်ခံတင်ပြခဲ့ပါတယ်။ မလုံခြုံသော ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချခြင်းမှ ဖြစ်ပေါ်လာသော နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများဟာ မိခင်သေဆုံးမှုရဲ့ အဓိကအကြောင်းရင်းတစ်ခုလည်းဖြစ်ပါတယ်။
မိခင်သေဆုံးမှုအပေါ် လွှမ်းမိုးတဲ့ အခြားသော အဓိကအကြောင်းရင်းများမှာ ဆင်းရဲနွမ်းပါးမှု၊ အိမ်တွင်းမွေးဖွားနှုန်း မြင့်မားခြင်း (၆၃ ရာခိုင်နှုန်း၊ အာဏာသိမ်းပြီးနောက် မြင့်တက်လာနိုင်ခြေရှိသော အရေအတွက်)၊ သန္ဓေတားဆေးနှင့် မိခင်နှင့် မွေးကင်းစကျန်းမာရေးဝန်ဆောင်မှုများအပါအဝင် ပြည့်စုံသော လိင်နှင့် မျိုးပွားမှုဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးဝန်ဆောင်မှုများနှင့် သတင်းအချက်အလက်များကို အကန့်အသတ်ဖြင့်ရရှိနိုင်မှုနှင့် လက်လှမ်းမီမှု၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင် စောင့်ရှောက်မှု လည်ပတ်မှု နည်းပါးခြင်း၊ သင့်လျော်စွာ လေ့ကျင့်သင်ကြားပြီး ကျွမ်းကျင်သော ကလေးမွေးဖွားသူများနှင့် အခြားသော လေ့ကျင့်သင်ကြားထားသော ရပ်ရွာကျန်းမာရေးလုပ်သားများရဲ့ ဝန်ဆောင်မှုများကို လက်လှမ်းမီနိုင်မှု မရှိခြင်းကြောင့်ဖြစ်ပါတယ်။
ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း- ဥပဒေအရ အမျိုးသမီးများဟာ ပိုင်ဆိုင်မှုနှင့် အမွေဆက်ခံခွင့်နှင့် ဘာသာရေးနှင့် ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆိုင်ရာ အခြေအနေများအပါအဝင် အမျိုးသားများလိုပဲ ဥပဒေဆိုင်ရာ အဆင့်အတန်းနှင့် အခွင့်အရေးများကို ခံစားခွင့်ရှိပေမယ့်လည်း အစိုးရအရာရှိများက ဥပဒေကို ပြဋ္ဌာန်းထားခြင်း မရှိပါ။ နိုင်ငံတစ်ဝှမ်းရှိ လူ့အဖွဲ့အစည်းများဟာ အိမ်ထောင်ရေး၊ ပိုင်ဆိုင်မှုနှင့် အမွေဆက်ခံခြင်းဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များကို ဖြေရှင်းရန် ဓလေ့ထုံးတမ်းဥပဒေပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်များနှင့် ကွဲလွဲနေပြီး အမျိုးသမီးများအပေါ် မကြာခဏ ခွဲခြားဆက်ဆံလေ့ရှိပါတယ်။ ဥပဒေဟာ တူညီသောအလုပ်အတွက် တူညီသောအခကြေးငွေကို လိုအပ်သော်လည်း တရားဝင်ကဏ္ဍသည် ထိုလိုအပ်ချက်ကို မလေးစားဘဲ၊ စစ်အစိုးရက အဲ့တာကို တက်ကြွစွာ ပြဋ္ဌာန်းခြင်းမရှိပါ။ အခြားလုပ်ငန်းခွင်များတွင် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုပုံစံများဟာ အဖြစ်များကြောင်း NGO များက အစီရင်ခံတင်ပြပါတယ် (ပုဒ်မ 7.d ကိုလည်း ကြည့်ပါ)။ အဲ့ဥပဒေဟာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်မဟုတ်သော အမျိုးသမီးများကို လက်ထပ်ခွင့်မပြုမီ လူသိရှင်ကြား အသိပေးရန် လိုအပ်ပြီး လက်ထပ်ခွင့်ကို တရားရုံးတွင် ကန့်ကွက်ခွင့်ပြုခြင်းဖြင့် တားမြစ်ထားကြောင်း ဥပဒေကို ပြဌာန်းခဲပါတယ်။ ဆင်းရဲမွဲတေမှုက အမျိုးသမီးတွေကို အချိုးအစားမမျှအောင် ထိခိုက်စေတယ်။
စနစ်ကျသော လူမျိုးရေး (သို့) လူမျိုးရေးအကြမ်းဖက်မှုနှင့် ခွဲခြားဆက်ဆံမှု
ပညာရေး၊ အိမ်ရာ၊ အလုပ်အကိုင်နှင့် ကျန်းမာရေး ဝန်ဆောင်မှုများ လက်လှမ်းမီမှုစတဲ့ နယ်ပယ်များအပါအဝင် လူနည်းစုဝင်များကို အစိုးရနှင့် လူမှုရေးဆိုင်ရာ ကျယ်ပြန့်စွာ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုများ ဆက်လက်ရှိနေခဲ့ပါတယ်။ တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုများရဲ့ အဖွဲ့ဝင်များဟာ လူဦးရေရဲ့ ၃၀ မှ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းအထိ ဖွဲ့စည်းထားပါတယ်။ လူနည်းစုပြည်နယ် ခုနစ်ခုတွင် အမျိုးသားနယ်မြေရဲ့ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းခန့် ပါဝင်ပြီး သိသာထင်ရှားသော လူနည်းစု အများအပြားဟာလည်း လူများစု တိုင်းရင်းသား ဗမာဒေသများတွင် နေထိုင်ကြပါတယ်။ တပ်မတော်နှင့် ရခိုင်တိုင်းရင်းသားများအကြား ပဋိပက္ခများ အရှိန်လျော့သွားသော်လည်း ရိုဟင်ဂျာများဟာ သူတို့ရဲ့ လူမျိုးနှင့် ဘာသာကို အခြေခံပြီး ပြင်းထန်စွာ ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်းကို ဆက်လက်ရင်ဆိုင်နေရပါတယ်။
ကလေးများ။
မွေးစာရင်းမှတ်ပုံတင်ခြင်း- မိဘနှစ်ပါးစလုံးဟာ တိုင်းရင်းသားလူမျိုး ၁၃၅ မျိုးအနက်မှဖြစ်ပြီး အခြားနိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့်သတ်မှတ်ချက်များနှင့် ကိုက်ညီတဲ့ ကလေးအချို့ကို မိဘနှစ်ပါးစလုံးမှ နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့် အပြည့်အ၀ပေးတဲ့အခါတွင် အဆိုပါဥပဒေအရ ကလေးများအား နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့်ကို အလိုအလျောက် ပေးပါတယ်။ အနည်းဆုံး မိဘတစ်ဦးဟာ နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့်အပြည့်ရှိလျှင် ဒုတိယမျိုးဆက်ကလေးများဟာ နိုင်ငံသား အပြည့်အဝရရှိနိုင်ပါတယ်။ တွဲဖက် (သို့) နိုင်ငံသားပြုထားသော နိုင်ငံသားများရဲ့ တတိယမျိုးဆက်ကလေးများသည် နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့် အပြည့်အဝ ရရှိနိုင်ပါတယ်။ ရိုဟင်ဂျာ အပါအဝင် နိုင်ငံအတွင်း နှစ်ရှည်နေထိုင်သူ အများအပြားဟာ အသိအမှတ်ပြုထားသော တိုင်းရင်းသား လူမျိုးစုများထဲတွင် မပါဝင်တာကြောင့် သူတို့ရဲ့ သားသမီးများအား နိုင်ငံသားအဖြစ် အလိုအလျောက် အပ်နှင်းခြင်း မပြုနိုင်ပါ။ (ပုဒ်မ 2.g. ကိုလည်း ကြည့်ပါ)။ ကျေးလက်-မြို့ပြ မွေးဖွားမှု မှတ်ပုံတင်ခြင်းတွင် သိသာထင်ရှားသော ကွာဟချက် များ ရှိပြီး ကျေးလက် ရွာငယ်များတွင် အလွတ်သဘော (သို့) မရှိသလောက် နည်းပါးသော လုပ်ငန်းစဉ်များ ရှိပါတယ်။ နိုင်ငံသားစိစစ်ရေးကတ်ပြားရရှိရန် မွေးစာရင်းလိုအပ်ပြီး ကလေးသူငယ်များ အထူးသဖြင့် ကလေးလုပ်သား၊ အိမ်ထောင်မပြုမီနှင့် အသက်မပြည့်သေးသော လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များနှင့် တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များအတွင်းသို့ အရေးကြီးသော အကာအကွယ်များ ပေးစွမ်းနိုင်ပါတယ်။
ပညာရေး- ဥပဒေအရ ပညာရေးသည် မသင်မနေရ၊ အခမဲ့ဖြစ်ပြီး စတုတ္တတန်းအထိ (အသက် 10 နှစ်အထိ) ဖြစ်ပါတယ်။ အဲ့တာဟာ အသက် 10 နှစ်မှ 13 နှစ်ကြား ကလေးများအား ကျောင်းတက်ရန် မလိုအပ်ဘဲ တရားဝင် အလုပ်လုပ်ခွင့် မရှိသောကြောင့် (အလုပ်အတွက် အနည်းဆုံး အသက် 14 နှစ်) ဖြစ်တာကြောင့် ကလေးအလုပ်သမား ဒဏ်ကို ခံနိုင်ရည်ရှိစေပါတယ်။ မြန်မာဘာသာဟာ အစိုးရကျောင်းများတွင် သင်ကြားပို့ချရမည့် ဘာသာစကားဖြစ်တယ်။ အချို့သော အစိုးရကျောင်းများဟာ တိုင်းရင်းသားဘာသာစကားများကို အပိုဘာသာရပ်အဖြစ် သင်ကြားသော်လည်း အခြားဘာသာစကားများကို သင်ကြားခွင့်မပြုပါ။ ဝေးလံခေါင်သီသော ရပ်ရွာများနှင့် ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားရာဒေသများတွင် စာသင်ကျောင်းများ မကြာခဏ မရရှိနိုင်ဘဲ ပြည်တွင်းရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများနှင့် နိုင်ငံမဲ့ကလေးများအတွက် ဝင်ခွင့်ကိုလည်း ကန့်သတ်ထားပါတယ်။
COVID-19 ကပ်ရောဂါကြောင့် 2020 တွင် ပိတ်ပြီးနောက် မူလတန်းနှင့် အလယ်တန်းကျောင်းများအားလုံးကို ပြန်လည်ဖွင့်လှစ်ရန် ဇွန်လတွင် စစ်အစိုးရက အမိန့်ပေးခဲ့ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံ ဆရာများအဖွဲ့ချုပ်ရဲ့ အဆိုအရ ကျောင်းသား ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော်သည် ဇွန်လ ၂ ရက်နေ့မှ ပြန်မလာသေးကြောင်း သိရပါတယ်။ မူလတန်းမှ တက္ကသိုလ်အဆင့်အထိ ဆရာဆရာမများရဲ့ သုံးပုံတစ်ပုံနီးပါးဟာ CDM တွင် ပါဝင်ခြင်းအတွက် ဆိုင်းငံ့ထားကြောင်း ဆရာများအဖွဲ့ချုပ်မှ ထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။ ဆိုင်းငံ့ထားတဲ့ ရန်ကုန်မှ ကျောင်းဆရာတဦးက နိုင်ငံတကာ သတင်းမီဒီယာများကို မေလအတွင်းက “ဖမ်းဆီးနှိပ်စက်မှာကို မကြောက်ပါဘူး။ ကျောင်းသားတွေကို ဝါဒဖြန့်သင်ကြားပေးတဲ့ ဆရာတစ်ယောက်ဖြစ်လာမှာကို ငါကြောက်တယ်။” လို့ပြောခဲ့ပါတယ်။ ဇူလိုင်လအစောပိုင်းတွင် အစိုးရသည် COVID-19 တတိယလှိုင်းကြောင့် မူလတန်းနှင့် အလယ်တန်းကျောင်းများအားလုံးကို ပိတ်ထားရန် အမိန့်ထုတ်ခဲ့ပါတယ်။ နှစ်မကုန်ခင် ကျောင်းတွေပြန်ဖွင့်တယ်။
စစ်အစိုးရနှင့် ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့များသည် စာသင်ကျောင်းများနှင့် ကျောင်းဝန်ထမ်းများအား တိုက်ခိုက်မှု ၁၈၀ ကြိမ် ပြုလုပ်ခဲ့ကြောင်း UNICEF က ဇူလိုင်လတွင် အစီရင်ခံတင်ပြခဲ့ပြီး အနည်းဆုံး အမှုပေါင်း ၁၅၇ မှုတွင် တပ်မတော်သည် ပညာရေးဆိုင်ရာ အထောက်အကူပစ္စည်းများကို အသုံးပြုခဲ့ကြောင်း သိရပါတယ်။
ကလေးသူငယ်အလွဲသုံးစားမှု- ဥပဒေများဟာ ကလေးသူငယ်အလွဲသုံးစားပြုမှုကို ဟန့်တားရန် (သို့) ပြဌာန်းရန် လုံလောက်မှု မရှိပါ။ ရာနှင့်ချီသော ကလေးငယ်များ သေဆုံးခြင်း (သို့) ကိုယ်လက်အင်္ဂါများ ဆုံးရှုံးခဲ့ရပြီး အာဏာသိမ်းပြီးနောက် ဆန္ဒပြမှုများနှင့် ရုန်းရင်းဆန်ခတ်မှုများအတွင်း ခန့်မှန်းခြေ ၁,၀၀၀ ခန့် ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရကြောင်း ကုလသမဂ္ဂက ဇူလိုင်လတွင် သတင်းထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။ ကလေးသူငယ်အခွင့်အရေးများဆိုင်ရာ ကွန်ဗင်းရှင်းရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌက အာဏာသိမ်းပြီးကတည်းက ကလေးများကို "ဝိုင်းရံခြင်း" ဟု ဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။
ကလေး၊ အစောပိုင်းနှင့် အတင်းအဓမ္မ လက်ထပ်ထိမ်းမြားခြင်း- ဘာသာရေးနှင့် ကျားမအပေါ် အခြေခံပြီး လက်ထပ်ထိမ်းမြားမှုအတွက် အနည်းဆုံး အသက်အရွယ် အမျိုးမျိုးကို ဥပဒေတွင် ပြဋ္ဌာန်းထားပါတယ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များအတွက် အနိမ့်ဆုံးအသက်မှာ ၁၈ နှစ်ဖြစ်ပြီး ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်မဟုတ်သူများအတွက် အနိမ့်ဆုံးအသက်မှာ ယောက်ျားလေးများအတွက် ၁၆ နှစ်ဖြစ်ပြီး မိန်းကလေးများအတွက် ၁၅ နှစ်ဖြစ်ပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ကျေးလက်ဒေသများတွင် ကလေးသူငယ် လက်ထပ်မှုများ ဖြစ်ပွားခဲ့တယ်။ အတင်းအကြပ်လက်ထပ်ခြင်းဆိုင်ရာ ခိုင်လုံသောစာရင်းအင်းမရှိပါ။
ကလေးသူငယ်များအား လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အမြတ်ထုတ်ခြင်း- ဒေတာများရှားပါးသော်လည်း ဘန်ကောက်အခြေစိုက် နိုင်ငံတကာ NGO တစ်ခုဖြစ်တဲ့ အာရှခရီးသွားလုပ်ငန်းမှ ကလေးပြည့်တန်ဆာမှု အဆုံးသတ်ရေး (ECPAT) သည် ကလေးသူငယ်များ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အလွဲသုံးစားမှုနှင့် အကြမ်းဖက်မှုများ ကြုံတွေ့နေရတဲ့ ပြဿနာကို “Widespread” အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပါတယ်။ တစ်သက်တာ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများသည် နိုင်ငံလူဦးရေရဲ့ 20 ရာခိုင်နှုန်းဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားပြီး သူတို့နှင့်အတူ လိုက်ပါလာတဲ့ ကလေးများသည် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အမြတ်ထုတ်ခြင်း၊ အတင်းအကြပ် လက်ထပ်ခြင်းနှင့် လူကုန်ကူးခြင်းဆိုင်ရာ အန္တရာယ်များ ပိုမိုကြုံတွေ့ရကြောင်း UNICEF က ဆိုပါတယ်။
ခိုးယူခြင်းအပါအဝင် ကလေးသူငယ်များအား စီးပွားဖြစ်လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အမြတ်ထုတ်ခြင်းကို တားမြစ်ထားတယ်။ ရာဇသတ်ကြီးတွင် သီးခြားပြဋ္ဌာန်းချက်များဟာ အသက် ၁၄ နှစ်အောက် အရွယ်မရောက်သေးသူနှင့် လိင်ဆက်ဆံခြင်းကို တားမြစ်ထားပါတယ်။ အသက် ၁၈ နှစ်အောက် ကလေးသူငယ်များထံမှ စီးပွားဖြစ်လိင်မှုဆိုင်ရာ လိင်မှုကိစ္စများ ဝယ်ယူရောင်းချခြင်းအတွက် ပြစ်ဒဏ်မှာ ထောင်ဒဏ် ၁၀ နှစ်ဖြစ်တယ်။ ဥပဒေအရ ကလေးညစ်ညမ်းရုပ်ပုံစာပေကို တားမြစ်ထားပြီး အနိမ့်ဆုံး ထောင်ဒဏ် နှစ်နှစ်နှင့် ငွေဒဏ်လည်း သတ်မှတ်ထားပါတယ်။ ကလေးသူငယ်အခွင့်အရေးဆိုင်ရာဥပဒေတွင် လိင်ကုန်ကူးမှုနှင့် အတင်းအကြပ်လက်ထပ်ခြင်းအတွက် ထောင်ဒဏ်တစ်နှစ်မှ ခုနစ်နှစ်အထိ ဒဏ်ငွေ (သို့) ဒဏ်နှစ်ရပ်လုံး ချမှတ်ထားပါတယ်။ Survivor များဟာ အသက် ၁၄ နှစ်ထက်ငယ်ပါက၊ ဥပဒေအရ မုဒိမ်းမှုပြုရန် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အပြုအမူတစ်ခုခုကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားပါတယ်။ သက်ငယ်မုဒိမ်းမှုအတွက် အမြင့်ဆုံးထောင်ဒဏ်မှာ အသက် 12 နှစ်မှ 14 နှစ်အထိဖြစ်ပြီး အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူ 12 နှစ်ထက်ငယ်ပါက ထောင်ဒဏ် 10 နှစ်အထိ ချမှတ်နိုင်တယ်။ လူကုန်ကူးမှု တိုက်ဖျက်ရေးဥပဒေတွင် အင်အားသုံး၊ လိမ်လည်မှု၊ (သို့) ကလေးသူငယ်လိင်လူကုန်ကူးမှု ပြစ်မှုကျူးလွန်ရန် အကျပ်ကိုင်ခြင်း။ ဖြုတ်ချခံရသော အရပ်သားအစိုးရဟာ ထိုဥပဒေများကို မိတ်ဆက်ခဲ့ပါတယ်။ ECPAT ဟာ အကောင်အထည်ဖော်မှုရဲ့ ထိရောက်မှုကိုသေချာစေရန်အတွက် စောင့်ကြည့်အကဲဖြတ်တဲ့ တရားများအပြင် လူသိရှင်ကြားရရှိနိုင်တဲ့ အချက်အလက်များ ချို့တဲ့မှုကို ကိုးကားဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။
အိုးမဲ့အိမ်မဲ့ကလေးများ- ကုလသမဂ္ဂရဲ့ ခန့်မှန်းချက်အရ အောက်တိုဘာလအထိ IDP ပေါင်း ၅၈၉,၀၀၀ ကျော်ရှိပြီး အဲ့ထဲမှ ၃၇ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ကလေးငယ်များဖြစ်ပါတယ်။
အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ကလေးပြန်ပေးဆွဲမှု- နိုင်ငံဟာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ကလေးသူငယ်ပြန်ပေးဆွဲမှုဆိုင်ရာ အရပ်ဘက်ရှုထောင့်ဆိုင်ရာ 1980 Hague ကွန်ဗင်းရှင်းတွင် အဖွဲ့ဝင်မဟုတ်ပါ။ https://travel.state.gov/content/travel/en/International-Parental-Child-Abduction/for-providers/legal-reports-and-data/reported တွင် နိုင်ငံတကာ မိဘအုပ်ထိန်းသူ ကလေးခိုးယူမှုဆိုင်ရာ နိုင်ငံခြားရေးဌာနရဲ့ နှစ်ပတ်လည် အစီရင်ခံစာကို ကြည့်ပါ။ -cases.html ။
ဆန့်ကျင်ရေးဝါဒ
ရန်ကုန်တွင် ဂျူးလူမျိုး အများစုနေထိုင်ကြပြီး သေးငယ်ပြီး အဓိကအားဖြင့် ပြည်ပရောက် ဂျူးလူမျိုးများကို ဝန်ဆောင်မှုပေးတဲ့ တရားဇရပ်တစ်ခုရှိသည်။ ဆီးမိုက်ဆန့်ကျင်ရေး လုပ်ရပ်များနှင့်ပတ်သက်၍ အစီရင် ခံစာမရှိပါ။
လူကုန်ကူးခြင်း
https://www.state.gov/trafficking-in-persons-report/ တွင် နိုင်ငံတော်၏ လူကုန်ကူးမှု တိုက်ဖျက်ရေးဌာန၏ အစီရင်ခံစာကို ကြည့်ပါ။
မသန်စွမ်းသူများ။
ဥပဒေဟာ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ၊ အာရုံခံ၊ ဥာဏ်ရည်နှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ မသန်စွမ်းသူများအပေါ် ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်းကို တားမြစ်ထားပါတယ်။ ဥပဒေဟာ အလုပ်အကိုင် အကာအကွယ်၊ ပညာရေး တန်းတူညီမျှ ရရှိရေးနှင့် အများသူငှာ လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေး လိုအပ်သော်လည်း အဓိပ္ပာယ် သက်ရောက်ခြင်း မရှိပါ။ Eden Center for Disabled Childrenရဲ့ အဆိုအရ မသန်စွမ်းကလေးများဟာ သူတို့ရဲ့ ရွယ်တူများထက် ကျောင်းတက်နှုန်း နည်းပါးကြောင်း သိရပါတယ်။ COVID-19 လျော့ပါးသက်သာစေရေး ကန့်သတ်ချုပ်ချယ်မှုများနှင့် အာဏာသိမ်းမှုသည် အမည်းစက်နှင့် မသန်စွမ်းသူများအပေါ် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုလျှော့ချရေး အာရုံစိုက်တဲ့ ပညာရေးနှင့် အစီအစဉ်များအပါအဝင် ဝန်ဆောင်မှုများသို့ ဝင်ရောက်ခွင့်ကို ပိုမိုကန့်သတ်ထားပါတယ်။
မြို့ပြဒေသများရှိ စစ်မှုထမ်းဟောင်းများ မသန်စွမ်းသူများဟာ ဦးစားပေးအားဖြင့် တရားဝင်ခံစားခွင့်များ ရရှိကြပြီး အများအားဖြင့် ရာထူးနှင့် ညီမျှသော လစာဖြင့် အရပ်ဘက်ဆိုင်ရာ အလုပ်ဖြစ်တယ်။ မူအရ မသန်စွမ်းသူ အရပ်သားများအတွက် တရားဝင်အကူအညီတွင် ယာယီမသန်စွမ်းမှုအတွက် အများဆုံးတစ်နှစ်အတွက် လစာရဲ့သုံးပုံနှစ်ပုံနှင့် အမြဲတမ်းမသန်စွမ်းမှုအတွက် အခွန်ကင်းလွတ်စပွန်ဆာများ ပါဝင်တယ်။
HIV နှင့် AIDS လူမှုရေးဆိုင်ရာ အကျပ်အတည်းများ။
HIV (သို့) AIDS ရှိသူများအပေါ် အလုပ်အကိုင် ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း အပါအဝင် တရားဝင်နှင့် လူမှုရေးဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုနှင့် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုများ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေပါတယ်။ အလွဲသုံးစားလုပ်မှု အစီရင်ခံစာများတွင် နှုတ်ဖြင့် စော်ကားခြင်း၊ နှောင့်ယှက်ခြင်း၊ ခြိမ်းခြောက်ခြင်းနှင့် ကိုယ်ထိလက်ရောက် စော်ကားခြင်းများ ပါဝင်ပါတယ်။ သိသာထင်ရှားသော ဥပဒေ၊ လူမှုရေးနှင့် ငွေကြေးဆိုင်ရာ အတားအဆီးများသည် HIV (သို့) AIDS ရှိသူများရဲ့ ဝန်ဆောင်မှုများသို့ ဝင်ရောက်ခွင့်ကို အဟန့်အတား ဖြစ်စေပါတယ်။ ထိုတားအဆီးများတွင် အမည်းစက်များ၊ အထောက်အကူမပြုနိုင်သော လိင်စံနှုန်းများ၊ အခြေခံအဆောက်အအုံ ညံ့ဖျင်းမှု၊ အမြစ်တွယ်နေသော မူးယစ်ဆေးဝါးရောင်းဝယ်မှု၊ နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုနှင့် COVID-19 ကပ်ရောဂါတို့ ပါဝင်ပါတယ်။ HIV (သို့) AIDS ရရှိနိုင်ခြေကို တိုးမြင့်စေတဲ့ ရာဇ၀တ်မှုဆိုင်ရာ ဥပဒေများဟာ အဆိုပါအပြုအမူများတွင် ပါဝင်နေသူများအပေါ် အမည်းစက်နှင့် ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေပြီး HIV ကာကွယ်ရေး၊ ကုသရေးနှင့် စောင့်ရှောက်မှု ဝန်ဆောင်မှုများသို့ သူတို့ရဲ့ လက်လှမ်းမီမှုကို အဟန့်အတား ဖြစ်စေပါတယ်။
နိုင်ငံရေးမတည်မငြိမ်ဖြစ်မှုနှင့် သူတို့နှင့်သက်ဆိုင်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်များနှင့် အုပ်စုများက စစ်အစိုးရနှင့် ထိတွေ့ဆက်ဆံမှု လျှော့ချခြင်းကြောင့် အဆိုပါကိစ္စရပ်များကို ဖြေရှင်းရန် အဆင့်မြင့်ကြိုးပမ်းမှုအများစုကို စစ်အစိုးရက ခေတ္တရပ်ထားခဲ့ပါတယ်။
အကြမ်းဖက်မှု၊ ရာဇ၀တ်မှုများနှင့် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာတိမ်းညွှတ်မှုတို့ကို အခြေခံပြီး အခြားအလွဲသုံးစားလုပ်မှုများ၊
အမျိုးသားများအကြား ကြည်ဖြူစွာလိင်ပိုင်းဆိုင်ရာလုပ်ဆောင်မှုဟာ ရာဇ၀တ်မှုတစ်ခုအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေသော်လည်း ယခင်နှစ်များက နိုင်ငံရေးပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများဟာ လိင်တူချစ်သူများ၊ လိင်တူချစ်သူများ၊ လိင်ပြောင်းသူ၊ လိင်ပြောင်းသူ၊ queer နှင့် intersex (LGBTQI+) အသိုက်အဝန်းတွင် အများသူငှာ ပွဲလမ်းသဘင်များကျင်းပရန်နှင့် လူ့အဖွဲ့အစည်းတွင် ပွင့်ပွင့်လင်းလင်းပါဝင်ရန် ပိုမိုလွယ်ကူစေပါတယ်။ ခွဲခြားဆက်ဆံမှု၊ အမည်းစက်နှင့် သာမန်လူထုကြားတွင် လက်ခံနိုင်မှု အားနည်းမှုတို့သည် ဆက်လက်တည်ရှိနေပါတယ်။ ဥပမာ လိင်ပြောင်းသူများဟာ ရဲများရဲ့ နှောင့်ယှက်ခြင်းခံရပြီး သူတို့ရဲ့ အထောက်အထားကို အသိအမှတ်မပြုပါ။ အာဏာသိမ်းပြီးနောက် LGBTQI+ လူများအပေါ် အကြမ်းဖက်မှု တိုးလာသည်ဟု အစီရင်ခံခဲ့တယ်။ ဇူလိုင်လအထိ NUG လူ့အခွင့်အရေး ဝန်ကြီးက LGBTQI+ အသိုင်းအဝိုင်းမှ အဖွဲ့ဝင် ၁၂ ဦးထက်မနည်း သေဆုံးခဲ့ပြီး စစ်အစိုးရကို ငြိမ်းချမ်းစွာ ဆန္ဒပြရာတွင် နောက်ထပ် ၇၃ ဦး ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရကြောင်း အခိုင်အမာ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ နိုဝင်ဘာလစာရင်းအရ LGBTQI+ အသိုင်းအဝိုင်းမှ အဖွဲ့ဝင် ၆၅ ဦးထက်မနည်း ထိန်းသိမ်းခံထားရပြီး ၂၈ ဦးဟာ ပုန်းအောင်းနေပြီး အစိုးရထိန်းချုပ်မှုအောက်ရှိ နယ်မြေများသို့ ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်နေခဲ့ပါတယ်။ Radio Free Asia ရဲ့ အဆိုအရ LGBTQI+ ဒီမိုကရေစီရေး ထောက်ခံသူများသည် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားခြင်း၊ ကဲ့ရဲ့ခြင်း၊ အဝတ်အစား လှောင်ပြောင်ခြင်းနှင့် ကိုယ်ထိလက်ရောက် စော်ကားခြင်းများ အပါအဝင် ဖမ်းဆီးခံရပြီးနောက် စစ်အစိုးရက အရှက်တကွဲဖြစ်မှုအတွက် ပစ်မှတ်ထားခံခဲ့ရပါတယ်။
အလုပ်အကိုင်တွင် လိင်စိတ်တိမ်းညွတ်မှုနှင့် ကျားမခွဲခြားမှုအပေါ် အခြေခံပြီး ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်းဆိုင်ရာ အစီရင်ခံစာများ ရှိခဲ့ပါတယ်။ LGBTQI+ လူအများစုသည် သူတို့ရဲ့ အဆင့်အတန်းနှင့် ပတ်သက်ပြီး အသံထွက် (သို့) မြင်နိုင်လျှင် ပညာရေးနှင့် အလုပ်အကိုင်အတွက် သိသာထင်ရှားသော အတားအဆီးများကို ကြုံတွေ့ခဲ့ရပါတယ်။ LGBTQI+ ပုဂ္ဂိုလ်များဟာ အများသူငှာ အရှက်ခွဲခြင်း အပါအဝင် ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုပေးသူများထံမှ ခွဲခြားဆက်ဆံခံရမှုများနှင့် ရင်ဆိုင်နေရကြောင်း အစီရင်ခံတင်ပြခဲ့ပါတယ်။
British Council ရဲ့ 2019 အစီရင်ခံစာတွင် LGBTQI+ များကို ယဉ်ကျေးမှုတွင် လက်ခံနိုင်မယ့်အပေါ် ရောထွေးသောအမြင်များကို တွေ့ရှိခဲ့တယ်- ဖြေဆိုသူငါးဆယ်ရာခိုင်နှုန်းက အဆိုပါအယူအဆကို ပယ်ချခဲ့ပါတယ်။ ခြုံငုံသုံးသပ်ရရင် စစ်တမ်းကောက်ယူသူများရဲ့ စိတ်ကူးစိတ်သန်းတွင် LGBTQI+ ပုဂ္ဂိုလ်များကို လက်ခံလိုစိတ် ပိုများသော်လည်း၊ ဆွေမျိုး (သို့) နိုင်ငံရေးသမားကဲ့သို့ သီးခြားပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တဲ့အခါ လက်ခံလိုစိတ်ဟာ နည်းပါးသွားပါတယ်။